ایران یک سرزمین باستانی و با تاریخی غنی است که هر ساله نظر گردشگران زیادی را به خود جلب کرده است. وجود آثار و مکان های تاریخی ایران یادآور آداب و رسوم و نحوه زندگی گذشتگان است. آثار و مکانهای تاریخی ایران باستان به قدری زیاد است که ایران در رتبه برترین کشورهای دارای میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
برخی از آثار باستانی و مکانهای تاریخی در ایران بیش از چهار هزار سال قدمت دارند و به دوران قبل از میلاد مسیح باز می‌گردند. هر آنچه در ایران مشاهده می‌کنید، زیبایی و شکوهی است که توسط معماران و هنرمندان برجسته گذشته به یادگار مانده است. در اینجا در نظر داریم معروفترین مکان های تاریخی ایران که در یونسکو ثبت شده است و دیگر جاهای تاریخی ایران را معرفی کنیم.
معروفترین مکان های تاریخی ایران که در یونسکو ثبت شدند
1-تخت جمشید
شیراز، با گذشته‌ای تاریخی و پایتخت بودن در دوران گذشته ایران، مهد مکان‌ها و بناهای تاریخی فراوانی از جمله تخت جمشید است. تخت جمشید، نمادی از معماری هخامنشیان با تندیس‌های فراوان و با شکوه است که امروزه تنها به شکل ویرانه‌ای باقی مانده است. اسکندر مقدونی با حمله به تخت جمشید، این مکان را به آتش کشید، اما امروزه قسمت‌هایی از آن در مرودشت شیراز قرار دارد که در یونسکو ثبت شده‌است. از همین رو گردشگران بسیاری برای دیدن این آثار تاریخی به شیراز سفر می‌کنند.
2-پاسارگاد
منطقه تاریخی پاسارگاد در فارس، با معماری باستانی و وجود مقبره کوروش، به عنوان ششمین میراث ثبت شده ایران در یونسکو شناخته می‌شود. علاوه بر مقبره، آبراهه‌های باغ شاهی، سنگ‌نگاره انسان بالدار، کوشک‌ها، کاخ دروازه، کاخ‌های اختصاصی و بارعام، باغ شاهی، برج سنگی، تل تخت و کاروانسرای مظفری نیز از جاذبه‌های این منطقه است. پاسارگاد یکی از پرطرفدارترین مکان های تاریخی ایران است که گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری را به خود جذب کرده است.
3-ارگ تاریخی بم
شهر تاریخی بم، پس از زلزله 82، به ثبت جهانی رسید. ارگ بم در استان کرمان، بزرگترین بنای خشتی جهان، قدمتی 2 هزار ساله دارد. این شهر دارای دو بخش حکومتی و رعیت‌نشین است و مساحت حدود 18 هزار مترمربع دارد که دیوارهایی به ارتفاع 7 متر آن را احاطه کرده است.
4-شهر سوخته سیستان و بلوچستان
در شمال استان سیستان و بلوچستان، در گذشته شهری باشکوه وجود داشته که امروز به تل خاکی تبدیل شده است. این منطقه قبلاً مرکزی برای فناوری و هنر بوده و نخستین ابداعاتی همچون تخته نرد و پویانمایی نقش بر دیواره‌های سفالی در آنجا شکوفا شده است. این شهر با ارتفاع بین 12 تا 18 کیلومتر در میان رودهای هیرمند و هامون واقع شده است ، این مکان همچنان با نام‌هایی چون شهر هنر و شهر علم شناخته می‌شود.
5-شهر شوش در خوزستان
شهر شوش، با قدمت حدود ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد، یکی از قدیمی‌ترین محل‌های اسکان دنیاست. در دوران حکومت عیلامی‌ها، حدود ۲۷۰۰ سال پیش، به عنوان پایتخت این پادشاهی بنیان‌گذاری شد. در این شهر باستانی واقع در خوزستان، سفالینه‌هایی با سن ۳۵۰۰ ساله کشف شده است که نمایانگر پیشرفت در طرح‌های هندسی است.
6-تخت سلیمان آذربایجان غربی
تخت سلیمان، محل زادگاه زرتشت، در آذربایجان غربی واقع شده و با تاریخی ۳۰۰۰ ساله، به عنوان یکی از میراث‌های جهانی یونسکو شناخته می‌شود. این مجموعه شامل مراکز آموزشی و دینی قبل از اسلام است و به عنوان مهمترین پایگاه دین زرتشت شناخته می‌شود. آثار معروفی مانند آتشکده آذرگشنسب، ایوان خسرو، معبد آناهیتا و آتشگاه‌های کوچک در این محل وجود دارند. اما معروفترین جاذبه آن چشمه‌ای فوق‌العاده است که آب آن از 120 متری سطح زمین نشات می‌گیرد و به هیچ رودخانه ایی ریخته نمی‌شود.
7-سنگ نبشته بیستون
کتیبه بیستون،یکی دیگر از مکانهای تاریخی ایران باستان است که در کار دیگر آثار ملی در یونسکو ثبت شده است. کتیبه داریوش یکی از برجسته ترین آثار این مکان تاریخی است. اطراف این مکان شاهکارهایی همچون سراب، بقایای گورستان، دژ تاریخی و مجسمه هرکول قرار دارد. کتیبه بیستون بازتابی از زندگی و فرهنگ پارسی باستان است، که مطالعه آن منجر به درک بیشتر از عادات و رسوم اجدادمان و سنت‌های 2500 سال پیش دارد.
8-سازه‌های آبی شوشتر
سازه‌های آبی شوشتر، از دوران هخامنشی، اشکانیان، ساسانیان و عیلامیان ایجاد شده و توسط اردشیر بابلیان تجدید بنا شده است. این سازه‌ها شامل بندها، پل‌ها، آبشارها، آسیاب‌ها، سیکا، کانال‌ها و تونل‌های عظیم است که آب را به شهر منتقل و از سیلاب‌های رود کارون جلوگیری می‌کنند. همچنین، این سازه‌ها به آبیاری زمین‌های کشاورزی و تامین انرژی آسیاب‌ها می‌پردازند.
9-میمند کرمان
این روستا در جنوب شرقی ایران، تابع شهر بابک در استان کرمان واقع شده است. مردم اینجا در خانه‌های سنگی با قدمت چندین هزار ساله زندگی می‌کنند. این روستا با قدمتی 3 هزار ساله و با مساحت 420 کیلومتر مربع، در ارتفاع 2240 متری از سطح دریا واقع شده و بین کوهستان و دشت قرار دارد. این روستا از لحاظ معماری بسیار حفظ شده است. بناهای این روستا به سبک کیچه ساخته شده اند این سبک معماری به گونه ایی است که خانه ها را در مقابل باد و باران و آتش سوزی عایق می‌کند.
10-برج گنبد قاووس
بنای گنبد قابوس، از بناهای ساختهٔ شده در دوران پادشاهی کاووس پور وشمگیر یا قابوس بن وشمگیر از سلسلهٔ زیاریان، در سال‌های ۳۷۵ تا ۴۰۲ بوده است. این بنا، یگانه بنای باقی‌مانده از شهر باستانی گرگان است. با حمله مغول به شهر گرگان اکثر بناها تخریب شدند و تنها بنای گنبد قابوس سالم ماند. این بنا تاریخچهٔ طولانی از آسیب‌هایی از جمله حفره‌ها، شکستن آجرها، و خرابی‌های ساختاری را پشت سر گذاشته و بازسازی و مرمت‌های مکرری را تجربه کرده است، آخرین بازسازی این برج در سال ۱۳۰۴ انجام شده است.
11-زیگورات چغازنبیل
زیگورات چغازنبیل، بخشی از مجموعه‌های باستانی تمدن‌های اولیه و شهر باستانی شوش، در ایران بوده است. زیگورات، حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد مسیح توسط «اونتاش ناپیرشا» برای خدای باستانی «اینشوشیناک» ساخته شده است. در واقع در آن زمان زیگورات یکی از مکان های مذهبی مهم بوده است. این بنای تاریخی دارای ساختار هرمی با قاعده چهار ضلعی است و توسط دیوارهای حفاظتی احاطه شده است. در مجموعه چغازنبیل، علاوه بر زیگورات، معابد دیگری نیز وجود داشته اما توسط فرمانروایان بعدی عیلامی ساختن آنها ادامه پیدا نکرده است. همچنین، مقبره‌های سلطنتی مربوط به پادشاهان عیلام باستان نیز در این مجموعه قرار داشته‌است.
گذر از دیگر مکان های تاریخی ایران
1- قلعه رودخان گیلان
قلعه رودخان، نمادی از دژهای نظامی در زمان ساسانی در گیلان است که سال‌ها مرکز فرمانروایی این منطقه بوده است. این قلعه به عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین دژهای نظامی گیلان شناخته می‌شود. این قلعه به “قلعه هزار پله” هم شهرت دارد، زیرا برای رسیدن به این قلعه باید از هزاران پله را طی کرد.
2- حمام سلطان امیر احمد کاشان
این حمام یکی از حمام های تاریخی ایران در قرن 16 میلادی است که نمونه‌ای بی‌نظیر از نظر معماری و تزئینات است. زیبایی و جذابیت این حمام به دلیل استفاده از کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و طلایی، آجرکاری، و نقاشی‌های هنری است که امروزه آن را به موزه تبدیل کرده است.
3- مسجد نصیرالملک شیراز
مسجد نصیرالملک در شیراز، یک شاهکار معماری قرن نوزدهم است. این بنا به دلیل استفاده از شیشه‌های رنگی و کاشی‌کاری‌های استثنایی به مانند جعبه جواهرات می‌ماند. همچنین با تابش نور در طول شبانه‌روز تصاویر رنگین و رقص نور خیره کننده ایی را در شبستان مسجد به نمایش می‌گذارد. از همین رو این مسجد به “مسجد صورتی” نیز شهرت دارد.
4- هفت تپه خوزستان
هفت تپه در جنوب غربی ایران و در نزدیکی شهر شوش قرار دارد که یکی از باستانی‌ترین مکان های تاریخی ایران محسوب می‌شود. کاوشگران بر این باورند که این مکان احتمالاً باقیمانده‌های شهر باستانی کبناک ایلام است. در این مکان، معبد و گورهای سلطنتی زیادی کشف شده است. با توجه به این آثار در نزدیکی این مکان موزه هفت تپه قرار دارد که اشیا باستانی و تابوت‌هایی که از این محوطه کشف شده، در آن نگهداری می‌شوند.
5- نقش رجب و نقش رستم شیراز
نقش رستم، یکی دیگر از مکان های تاریخی ایران در کوه‌های استان فارس است که کهن ترین آرامگاه‌ها، بناها و کتیبه‌های ایرانی را در خود جای داده است. نامگذاری این مکان از افسانه‌ی قدیمی رستم و اسفندیار گرفته شده که آنها در این مکان با هم مبارزه کرده اند. کعبه زرتشت نیز از دیگر جاذبه‌های این مکان است که در ایران باستان مکانی برای نیایش و عبادت بوده‌است. همچنین، نقش رجب در فاصله ایی کم از نقش رستم قرار دارد که نقش و نگار و جاذبه‌های تاریخی دوران ساسانیان را به نمایش می‌گذارد. این سنگ نگاره روایتگر 4 دوره تاریخی: شاپور اول و درباریان، تاجگذاری شاپور اول، تاجگذاری اردشیر بابکان و کتیبه کرتیر موبد بزرگ است.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم شما را با معروف ترین مکان های تاریخی ایران و دیگر بناهای تاریخی ایران که بعضی از آنها در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده است، آشنا کنیم. همچنین ایران به دلیل داشتن فرهنگ و تمدن کهن که قدمت آن به هزاره قبل از میلاد برمی‌گردد در جای جای خاک خود آثار باستانی و مکان های تاریخی زیادی را جای داده است. از معابد باستانی گرفته تا قصرهای باشکوه و مساجد تاریخی، هر نقطه از این سرزمین داستانی از گذشته را با خود به همراه دارد که هر بیننده‌ایی را شگفت زده خواهد کرد.
سوالات متداول
1- ایران در سازمان یونسکو چه رتبه ایی دارد؟
ایران در بین 161 کشور که عضو یونسکو هستند با ثبت 27 اثر تاریخی و طبیعی در این سازمان رتبه 10 را به دست آورده است.
2- اولین و آخرین اثر ثبت شده در یونسکو کدام مکان های تاریخی ایران هستند؟
اولین اثر ثبت شده ایران در یونسکو در سال 1979 «نیایشگاه باستانی چغازنبیل» در استان خوزستان است.
آخرین اثر ثبت شده تا به امروز در یونسکو، «کاروانسراهای ایرانی» است که در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳) ثبت شده است.
3- کدام شهر بیشترین مکان های تاریخی ایران را درخود جای داده است؟
با توجه به اینکه بیشتر شهرهای ایران آثار بجا مانده از گذشتگان را در خود جای داده اند اما شهر شیراز یکی از شهرهایی است که با سفر به آن می‌توان مهم ترین بنا و مکان های تاریخی ایران را در آنجا دید.
