فناوری بلاک چین انقلاب بسیار بزرگی در دنیای فناوری است. ثبت، تایید و نگهداری از داده‌ها با استفاده از این فناوری در حوزه‌های مختلف دستخوش تغییرات جدی شد. در سال‌های اخیر، شبکه های بلاک چین با معماری منحصربه‌فرد در حوزه‌های مختلف از جمله تراکنش‌های مالی، ارزهای دیجیتال، لجستیک و دیگر موارد، مورد استفاده قرار گرفته‌اند. نکته مهمی که باید مد نظر داشته باشید آن است معماری شبکه های بلاک چین مختلف، یکسان نیست. در همین راستا قصد داریم به معرفی انواع بلاک چین بپردازیم. مطالعه این مقاله می‌تواند به درک بهتر از بلاک چین کمک کند.
دسته‌بندی انواع بلاک چین
روی‌هم‌رفته، انواع بلاک چین را می‌توان در 4 دسته کلی تقسیم کرد که عبارت‌اند از:
بلاک چین عمومی
بلاک چین خصوصی
بلاک چین هیبریدی
بلاک چین کنسرسیومی
در ادامه به‌معرفی ویژگی‌ها، کاربردها، مزایا و معایب هر یک از 4 دسته فوق می‌پردازیم.
1. بلاک چین عمومی (Public Blockchain)
همان‌طور که از نام آن مشخص است، بلاک چین عمومی نوعی دفتر کل توزیع شده است که هر فردی می‌تواند به آن بپیوندد. بدون تردید، معروف ترین بلاک چین عمومی حال حاضر در سراسر دنیا متعلق به بیت کوین است. بسیاری دیگر از ارزهای دیجیتال نیز از شبکه‌های عمومی بهره می‌برند.
شاخصه اصلی این‌گونه شبکه‌ها در بین انواع بلاک چین، تمرکززدایی است. این شبکه‌ها نیازی به مدیریت متمرکز یک فرد یا نهاد ندارند. بلکه مجموعه اعضای فعال در شبکه در تامین امنیت و مدیریت وظایف آن نقش ایفا می‌کنند. به‌همین دلیل بالاترین سطح تمرکززدایی در بلاک چین عمومی محقق می‌شود.
هر جایی نیاز به فناوری باز وجود داشته باشد، بلاک چین عمومی می‌تواند کارساز باشد. به‌عنوان مثال می‌توان به‌سیستم‌های رای‌گیری عمومی اشاره کرد. استفاده از فناوری بلاک چین عمومی، فرآیند رای‌گیری را برای همه نظارت پذیر می‌کند و شفافیت را تا حد زیادی محقق می‌کند.
مزایا و معایب بلاک چین عمومی
از جمله مهم‌ترین مزایای بلاک چین‌های عمومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دستیابی به بالاترین سطح تمرکززدایی
شفافیت در گردش اطلاعات
امنیت مطلوب به دلیل عدم امکان دستکاری در داده‌ها
دسترسی آسان برای عموم
در کنار این نکات مهم، بلاک چین های عمومی با محدودیت‌های خاصی نیز روبه‌رو هستند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
سرعت محدود پردازش تراکنش‌ها نسبت به شبکه‌های متمرکز
محدودیت مقیاس پذیری
مصرف انرژی بالا برای مدیریت وظایف (مانند شبکه بیت کوین)
2. بلاک چین خصوصی (Private Blockchain)
بدیهی است که فناوری بلاک چین از سوی اصحاب صنایع نیز مورد استقبال قرار می‌گیرد. اما بسیاری از شرکت‌ها مایل نیستند که داده‌ها و اطلاعات‌شان از طریق بلاک چین‌های عمومی در دسترس همه قرار بگیرد. به همین دلیل این شرکت‌ها در بین انواع بلاک چین، شبکه‌های خصوصی را پایه‌گذاری کردند.
منظور از بلاک چین خصوصی، شبکه‌ای است که توسط یک فرد، نهاد یا گروه مشخصی مدیریت و کنترل می‌شود. دایره مدیریت این شبکه‌ها در مقایسه با بلاک چین های عمومی خیلی محدودتر است. ضمن اینکه عملا موضوع تمرکز زدایی در این شبکه‌ها اهمیت ندارد.
کارشناسان این شبکه‌ها را با نام بلاک چین سازمانی نیز می‌شناسند. این شبکه‌ها معمولا چارچوب فعالیت مشخصی دارند که زیر نظر مدیران دنبال می‌شود. سطح دسترسی به‌داده‌ها برای اعضای شبکه نیز از سوی گردانندگان آن مشخص می‌شود.
در مجموع باید توجه داشته باشید که بلاک چین خصوصی در مقایسه با شبکه عمومی، کاربرد کاملا متفاوتی دارد. معمولا سازمان‌ها و نهادهای متمرکز از ظرفیت شبکه‌های خصوصی برای مدیریت زنجیره تامین و ثبت و ضبط داده‌های خود استفاده می‌کنند. به‌خصوص سازمان‌هایی مانند اداره مالیات که نیاز به رصد دائمی فعالیت‌های اقتصادی دارند، با استفاده از بلاک چین می‌توانند دسترسی سریع‌تر و کارآمدتری روی داده‌ها داشته باشند.
مزایا و معایب بلاک چین خصوصی
مزایای اصلی بلاک چین خصوصی را می‌توان به‌صورت زیر برشمرد:
سرعت بالای پردازش تراکنش‌ها
مقیاس‌پذیری ایده‌آل
کنترل پیشرفته روی داده‌ها
حفاظت مطلوب از حریم خصوصی
در کنار مزایای فوق، باید به محدودیت‌های بلاک چین خصوصی نیز اشاره کنیم که عبارت‌اند از:
مشکل در جلب اعتماد اعضای شبکه
کاهش سطح امنیت در مقایسه با شبکه‌های عمومی
کاهش سطح شفافیت در جریان اطلاعات
3. بلاک چین هیبریدی (Hybrid Blockchain)
سومین گزینه در بین انواع بلاک چین، شبکه هیبریدی است. هدف از بلاک چین هیبریدی، ترکیب ویژگی‌های مثبت شبکه‌های خصوصی و عمومی است. نقطه آغاز ورود هر کاربر به شبکه هیبریدی، دریافت مجوز از مدیران بلاک چین است. بر این اساس مدیران شبکه سازوکار مشخصی را برای پذیرش اعضا در نظر می‌گیرند.
پس از عضویت یک فرد در بلاک چین هیبریدی، تمام ویژگی‌های آن مشابه شبکه عمومی خواهد بود. به این ترتیب که یک نسخه از اطلاعات شبکه در اختیار گره‌ها قرار می‌گیرد. همه گره‌ها در جریان تایید و اعتبارسنجی تراکنش‌ها و ثبت داده‌ها نقش ایفا می‌کنند. به‌این ترتیب امنیت بلاک چین هیبریدی به‌دلیل حضور گره‌های بیشتر، در مقایسه با شبکه خصوصی افزایش می‌یابد.
بلاک چین هیبریدی، نقطه تعادل بین امنیت، سرعت و مقیاس‌پذیری شبکه‌های بلاک چین به‌شمار می‌رود. یکی از حوزه‌های مهم کاربرد بلاک چین هیبریدی، املاک و مستغلات است. شرکت‌ها به‌کمک بلاک چین هیبریدی می‌توانند سیستم‌های خود را به‌صورت خصوصی مدیریت کنند و در عین حال اطلاعات املاک و مستغلات را به‌صورت عمومی در معرض دید مشتریان قرار دهند.
مزایا و معایب بلاک چین هیبریدی
مهم‌ترین مزایای بلاک چین هیبریدی عبارت‌اند از:
امنیت بالاتر در مقایسه با شبکه خصوصی
تضمین رعایت حریم خصوصی در سطح بالاتری نسبت به شبکه عمومی
تسهیل تعامل بین اعضای اکوسیستم و مدیران شبکه‌ها
در کنار این موارد باید به معایب بلاک چین هیبریدی نیز اشاره کنیم:
شفافیت اطلاعات کمتر در مقایسه با بلاک چین عمومی
چالش ایجاد انگیزه برای مشارکت گره‌ها در شبکه
محدودیت در فرآیند ارتقای بلاک چین
4. بلاک چین کنسرسیومی (Consortium Blockchain)
پیچیده‌ترین گزینه در بین انواع بلاک چین، شبکه کنسرسیومی است. کنسرسیوم معمولا به‌معنای تشکلی است که از کنار هم قرار گرفتن چند سازمان و نهاد ایجاد می‌شود. یک شبکه بلاک چین کنسرسیومی نیز از همکاری چند سازمان در یک اکوسیستم غیرمتمرکز تشکیل می‌شود. به‌همین دلیل ساختار منحصربه‌فردی دارد.
سازوکار تصمیم‌گیری در این شبکه به‌صورت حاکمیت جمعی تعریف می‌شود. در عین حال ممکن است که سهم هر یک از اعضا در رای‌گیری مشابه نباشد. ضمن اینکه مسئولیت‌های هر یک از اعضا نیز ممکن است یکسان یا متفاوت باشد. بانک‌ها و نظام پرداخت آنلاین در هر کشور، مشتری شماره یک بلاک چین‌های کنسرسیومی هستند.
مزایا و معایب بلاک چین کنسرسیومی
شبکه‌رهای بلاک چین کنسرسیومی از مزایای زیر برخوردار هستند:
امنیت، مقیاس‌پذیری و کارایی بهتر در مقایسه با شبکه عمومی
دسترسی کنترل شده به شبکه برای اعضا
کاهش سطح تمرکز در اداره یک شبکه بلاک چین
ناگفته نماند که این شبکه‌ها با چالش‌های جدی هم روبه‌رو هستند که عبارت‌اند از:
شفافیت کمتر نسبت به شبکه‌های عمومی
چالش در رسیدن به اجماع بین اعضا برای تصمیم‌گیری در خصوص تغییر یا ارتقای شبکه
کلام پایانی
در این مطلب به معرفی انواع بلاک چین پرداختیم و نقاط قوت و ضعف هر یک از آن‌ها را به تفکیک بررسی کردیم. انتخاب مدل مناسب برای راه اندازی شبکه بلاک چین باید با توجه به نیازهای کسب‌وکارها و شرکت‌ها صورت بگیرد. البته تجربه نشان داده که تکنولوژی ماهیت پویا دارد. چه بسا در آینده شبکه‌هایی ابداع شوند که در عین برخورداری از بیشترین مزایا، کمترین چالش را در زمینه امنیت، سرعت، مقیاس‌پذیری و تمرکززدایی داشته باشند.
سوالات متداول
1. کدام نوع بلاک چین برای تراکنش‌های مالی مناسب‌تر است؟
شبکه‌های خصوصی برای تراکنش‌های محرمانه مناسب هستند. اما برای انجام تراکنش عمومی بدون نیاز به نظارت، باید به‌سراغ شبکه‌های عمومی بروید.
2. چگونه بهترین شبکه بلاک چین را انتخاب کنیم؟
با در نظر گرفتن ویژگی‌هایی مانند سرعت پردازش تراکنش‌ها، امنیت، مقیاس‌پذیری و تمرکززدایی می‌توانید گزینه مناسب را در بین انواع بلاک چین انتخاب کنید.
3. انواع بلاک چین از نظر کاربرد به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
انواع بلاک چین از نظر کاربرد به 4 دسته لایه صفر، لایه یک، لایه دو و لایه سه تقسیم می‌شوند.
4. ارزهای دیجیتال از کدام شبکه بلاک چین استفاده می‌کنند؟
بسیاری از رمزارزها از شبکه عمومی برخوردار هستند ولی بعضی از آن‌ها نیز به‌سراغ بلاک چین خصوصی می‌روند.
5. شبکه ریپل بلاک چین عمومی است یا خصوصی؟
ریپل یک شبکه بلاک چین خصوصی برای پردازش تراکنش‌ها دارد.
