شاید بارها برایتان پیش آمده باشد که برای سفر به دیگر نقاط جهان، پروازهای بلند مدت و خسته کننده ایی را تجربه کرده باشید. جت لگ (Jet lag) یا پرواز زدگی یک وضعیت ناخوشایند است که بسیاری از مسافران به ویژه در سفرهای طولانی، مواجه می‌شوند. این وضعیت ناشی از عدم تطابق ساعت بیولوژیکی فرد با منطقه زمانی جدید است که به آن سفر در زمان می‌گویند. در ابتدا بهتر است بدانیم جت لگ چیست؟ و در ادامه به بررسی راهکارها و تکنیک‌های مختلفی برای کاهش اثرات Jet Lag بپردازیم.
جت لگ چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
جت لگ به دلیل تغییر سریع زمانی در طول یک سفر بین مناطق زمانی مختلف ایجاد می‌شود. بدن ما دارای یک ساعت‌شناسی داخلی است که به اصطلاح ساعت شناسی بیولوژیکی شناخته می‌شود. این ساعت بیولوژیکی در تنظیم فعالیت‌های بدنی و ذهنی ما نقش داشته و به تناسب با 24 ساعت شبانه روز زمین تنظیم شده است.
زمانی که شما به سرعت از یک منطقه زمانی به منطقه دیگر حرکت می‌کنید، ساعت بیولوژیکی بدن شما با زمان محلی جدید هماهنگ نشده و این اختلاف زمانی باعث ایجاد Jet lag می‌شود. این اختلاف زمانی بین ساعت بدن و ساعت محلی موقعیت جغرافیایی جدید شما باعث اختلال در سیکل خواب و بیداری، سطح انرژی، تمرکز و سایر فعالیت‌های بدنی و ذهنی می‌شود.
آیا همه دچار پرواززدگی می‌شوند؟
همانطور که گفته شد جت لگ با بهم خوردن ساعت بیولوژیکی بدن رخ می دهد. بنابراین ممکن است بدن هر فرد با توجه به عواملی مثل: سن، عادات غذایی، میزان فعالیت بدنی و وضعیت جسمانی که دارند واکنش متفاوتی داشته باشند. همچنین افرادی که همیشه مجبور به پروازهای طولانی هستند مثل خدمه هواپیما یا کسانی که زیاد سفر می‌کنند، سخت تر می‌توانند با شرایط جدید سازگار شوند. به همین دلیل پرواز زدگی در همه افراد به صورت یکسان بروز نمی‌دهد.
چه علائمی در جت لگ ممکن است بروز دهد
رایج ترین علائم Jet lag، مشکلاتی مثل سردرد، ناتوانی در خواب، عدم تمرکز، یبوست یا اسهال و خستگی ناشی از کم خوابی هستند. در یک فرد ممکن است همه این علائم باهم بروز دهد اما در فردی دیگر تنها یکی از علائم مشاهده شود. معمولا مدت زمان پرواز زدگی کوتاه است و بعد از رسیدن به مقصد بین 1 تا 2 روز زمان نیاز است تا بدن به شرایط جدید عادت کند. اما اگر بعد گذشت چند روز همچنان علائمی مثل تب، حالت تهوع و سردرد ادامه داشته باشد باید به پزشک مراجعه شود.
چند راهکار آسان برای جلوگیری از پرواز زدگی
قبل از سفر، سعی کنید برنامه ریزی برای مسافرت خود را با دقت انجام دهید. اگر ممکن است، پروازهای که با ساعت بیولوژیکی شما هماهنگ‌تر است را انتخاب کنید. اما اگر مجبور به انتخاب ساعت های پرواز متفاوتی هستید چندین روز قبل از سفر می‌توانید با چند راهکار ساده که به آن اشاره می‌کنیم تا حدودی از پرواز زدگی جلوگیری کنید.
1- تغییرات آهسته در ساعت بیولوژی بدنتان
تنظیمات ساعت بیولوژی بدنتان را قبل از سفر با تغییرات کوچک شروع کنید. به آرامی زمان خواب و بیداری خود را به سمت ساعت محلی مقصد تغییر دهید. این اقدام کمک می‌کند تا بدن شما به تدریج با تفاوت ساعت کشور مقصد سازگارتر شود.
2- انجام فعالیت های ورزشی
ورزش معتدل قبل از سفر و پس از ورود به مقصد می‌تواند به تنظیم ساعت بیولوژیکی شما کمک کند. این فعالیت‌ها بدنی به ترشح هورمون‌های خواب و بیداری مثل ملاتونین کمک می‌کند. همچنین انجام حرکات انعطافی و کششی باعث می‌شود در مسافت های طولانی کمتر دچار گرفتگی عضلانی شوید.
3- خود را هیدراته نگه دارید
به دلیل فضای خشک و بسته کابین هواپیما بهتر است قبل از شروع پرواز و در حین پرواز آب کافی بنوشید و بدن خود را هیدراته نگه دارید. همچنین سعی کنید از مواد غذایی و نوشیدنی هایی که باعث کمتر شدن آب بدن می‌شوند زیاد استفاده نکنید.
4- از نور کافی استفاده کنید
استفاده از نور به عنوان یک ساعت بیولوژیکی مصنوعی می‌تواند به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک کند. در صورت امکان، از نور طبیعی در طول روز و شب استفاده کنید.
5- استراحت کافی داشته باشید
سعی کنید قبل از شروع پرواز خواب کافی داشته باشید. خستگی زیاد قبل از شروع پرواز می‌تواند جت لگ یا پرواز زدگی شما را بیشتر کند. هنگامی که به مقصد رسیدید استراحت کافی داشته باشید و اجازه دهید بدن شما به آرامی با محیط جدید سازگار شود. البته این نکته توجه کنید اگر در صبح یا بعدظهر به مقصد رسیدید سعی کنید فورا نخوابید تا در شب و زمان خواب دچار بی خوابی نشوید.
سخن نهایی
جت لگ یا پرواز زدگی زمانی اتفاق می افتد که در سفرهای طولانی ساعت بیولوژیکی بدن فرد دچار اختلال می‌شود. در سفرهایی که از شرق به غرب یا برعکس انجام می‌شود به دلیل اختلاف زمانی زیاد ساعت خواب افراد تغییر می‌کند. Jet lag در بعضی از افراد علائمی مثل سردرد، خواب آلودگی، عدم تمرکز ایجاد می کند و معمولا بعد از گذشت یک یا دو روز این علائم برطرف می‌شود. افراد می‌توانند با انجام راهکارهایی قبل از پرواز مثل: فعالیت های ورزشی، استراحت کافی، هماهنگ کردن ساعت بیولوژیکی بدن و هیدراته نگه داشتن بدن تا حدودی از پرواز زدگی جلوگیری کنند.
سوالات متداول
1- به چه علت پرواز زدگی یا Jet lag اتفاق می افتد؟
Jet lag یکی از عوارض سفرهای بلند مدت و تغییر ساعت در مبدا و مقصد سفر است. زمانی که از شرقی ترین نقطه به غربی ترین نقطه دنیا سفر کنید ساعت بیولوژیکی بدن هم تغییر می‌کند.
2- چه علائمی نشان دهنده پرواز زدگی هستند؟
بروز علائم می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد اما شایع ترین علائم، سردرد، بی خوابی، عدم تمرکز، یبوست و اسهال، خستگی بیش از حد باشد.
3- برای درمان پروازدگی امکان مصرف دارو وجود دارد؟
داروی خاصی برای درمان جت لگ وجود ندارد اما می‌توان از بعضی داروهای خواب مجاز که باعث ترشح ملاتونین یا هورمن خواب می‌شود، استفاده کرد.
